نوع مقاله: مقاله پژوهشی
نویسندگان
1 1- دانشجوی کارشناسی ارشد، مدیریت بازرگانی، واحد تبریز، دانشگاه آزاد اسلامی، تبریز، ایران.
2 استادیار گروه مدیریت، واحد تبریز، دانشگاه آزاد اسلامی، تبریز، ایران.
چکیده
کلیدواژه‌ها
عنوان مقاله [English]
نویسندگان [English]
Nowadays, the quality management systems are important in the management of companies and organizations. Purpose of these systems is to increase profitability, survival of the organization and customer's satisfaction, along with steady decline of real costs. The implementation of these strategies can help organization to move from traditional form and led to dynamic and flexible structure. Thus many organizations cost a lot to achieve the benefits of establishment these systems. But in some cases, due to lack of correct understanding of the systems and particular conditions of the organization, implementation of these strategies leads to failure. The purpose of this paper is to examine the relationship between JIT-based quality management and financial performance of organizations. To do so, car companies listed on the stock exchange during the years 1389-1385 selected and their financial information examined. The results indicated that between JIT-based quality management and return on equity, there is a significant relationship at the 99% confidence level while, there is no any significant relationship between JIT-based quality management and return on assets.
کلیدواژه‌ها [English]
1-مقدمه
از آنجایی که کیفیت محصولات یکی از مسائل مهم و قابل توجه برای مصرفکنندگان است؛ تولیدکنندگان برای جلب رضایت متشتریان و حفظ شهرت خود و نیز توانمندی رقابت در عرصه تجارت که به سرعت در حال تغییر است؛ باید بکوشند محصولات با کیفیت بالا تولید کنند. بطوریکه در دنیای امروزی کیفیت عالی تبدیل به یک استراتژی قوی در کسب و کار شدهاست. بنابراین با توجه به اهمیت کیفیت، سازمانها برای دستیابی به کیفیت مطلوب به سیستمهای مدیریت کیفیت روی آوردهاند. با اجرای انواع روشهای مدیریت کیفیت در ایران، تعداد زیادی از سازمانها نسبت به پیادهسازی سیستم مدیریت کیفیت در سازمانهای خود اقدام کردهاند. از آنجایی که استقرار استراتژیهای مذکور هزینههایی را نیز با خود به همراه دارد، تصمیمگیری برای اجرای آن بدون شناخت درست و جامع در مورد این سیستمها و همچنین سازمان مشکل خواهد بود. به این ترتیب که ممکن است برخی سازمانها با درنظر نگرفتن شرایط خاص خود، در برخی مواقع با فراهم نکردن بستر مناسب برای پیادهسازی اصولی سیستم و در برخی موارد دیگر با انتظارات بیش از حد خود از دستاوردهای یک سیستم، اقدام به پیادهسازی آن کنند که این امر سبب شکست آنها و به هدررفتن منابع سازمان شود. از طرف دیگر ممکن است سازمانی قابلیت پیادهسازی سیستم را داشته باشد، اما با آگاهی نداشتن نسبت به مزایای کوتاهمدت و بلندمدت سیستم مدیریت کیفیت و تأثیرات آن بر عملکرد سازمانی، اقدام به پیادهسازی سیستم ننماید (محقر و همکاران 1389،186).
مطالعات انجام شده در مورد سیستمهای مدیریت کیفیت بیانگر نتایج متناقضی از موفقیت و شکست پروژههای استقرار این سیستمها و تاثیر آن بر بهبود عملکرد سازمانی هستند. از جمله این تحقیقات میتوان به مطالعات محقر و همکاران (1389)، تهرانی و همکاران (1391)، کلینگنبرگ و همکاران (2013)، اونیل و همکاران (2016) اشاره کرد. بنابراین تاثیر مدیریت کیفیت بر عملکرد سازمان هنوز بی پاسخ باقی ماندهاست.
در شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار نیز مساله مدیریت کیفیت و تاثیر آن بر عملکرد مالی بسیار مهم است بطوریکه این شرکتها هزینههای زیادی را در مورد مدیریت کیفیت انجام میدهند. از طرفی عملکرد شرکتها نیز حائز اهمیت است. بررسی تاثیر اجرای استراتژیهای کیفیت بر عملکرد مالی در شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار، با توجه به متغیرهای مختلف و شرایط گوناگون، به مدیران در تصمیمگیری پیرامون انتخاب استراتژیهای مناسب مدیریت کیفیت یاری خواهد رساند و اطلاعات مفیدی را در اختیار آنها قرار خواهد داد. در این تحقیق متغیر وابسته عملکرد مالی شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار و متغیر مستقل استقرار استراتژی های مدیریت کیفیت در این شرکتها میباشد و پرسش اصلی تحقیق حاضر این است که آیا بین اجرای استراتژیهای کیفیت و عملکرد مالی شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار رابطه وجود دارد؟
2- پیشینه پژوهش
برای بررسی تاثیرات حاصل از اجرای سیستمهای مدیریت کیفیت مطالعات و تحقیقات فراوانی انجام شده است و در هرکدام از آنها نتایج و پیامدهای حاصل از اجرای این استراتژیها از جنبههای مختلفی مورد بررسی و مطالعه قرار گرفته است که از جمله آنها میتوان به موارد زیر اشاره کرد: بهبود کیفیت، کنترل و برنامه ریزی سازمانی، افزایش انگیزه کارکنان و کاهش خروج آنها از شرکت، افزایش کارایی و بهره وری، اصلاح فرآیندها، کاهش اتلافها، کاهش هزینهها، افزایش فروش. باتوجه به اینکه هدف پژوهش حاضر بررسی رابطه بین سیستمهای مدیریت کیفیت و عملکرد مالی است، لذا در جداول1و2 ادبیات موجود در این زمینه با تمرکز بر پیامدها و عملکرد مالی مرور میشود:
جدول 1: مروری بر مطالعات داخلی
|
پژوهشگر |
موضوع |
نتایج |
|
کاظمی و همکاران 1392 |
بررسی تأثیر مدیریت کیفیت جامع بر عملکرد سازمانهای کارآفرین |
بررسیهای انجامشده نشان میدهد که با بکارگیری و اجرای اصول مدیریت کیفیت جامع در سازمانها و بالاخص سازمانهای کارآفرین، میتوان عملکرد سازمان را به طرز چشمگیری بهبود داد. |
|
تهرانی و همکاران 1391 |
ارزیابی تاثیر سیستمهای مدیریت کیفیت بر عملکرد مالی شرکتهای بورسی |
اطلاعات بدستآمده از مشاهدات زوجی نشان داد که اخذ گواهینامه ایزو9000 فقط توانستهاست بر مقدار رشد فروش تأثیر داشته باشد و بر شاخصهای حاشیه سود و سود هر سهم تاثیر معناداری نداشته است. |
|
محقر و همکاران 1389 |
بررسی تأثیر فعالیتهای مدیریت کیفیت بر عملکرد سازمانها |
نتایج تحقیق نشان میدهد که فعالیتهای سیستم مدیریت کیفیت بر معیارهای عملکردی رضایت کارکنان، رضایت مشتریان و اثربخشی سازمانی تأثیر مثبت و معنا دار داشته ولی تأثیر گذاری این فعالیتها بر معیار نتایج مالی و بازار تأیید نشده است. |
|
شاهین 1387 |
رابطه بین استقرار مدیریت کیفیت فراگیر و عملکرد و وضعیت مالی وضعیت مالی (موردکاوی: شرکت صنعتی بوتان) |
نتایج این تحقیق مشخص نمود که TQM میتواند اثر قابل توجه و مثبتی بر عملکرد و وضعیت مالی سازمان بگذارد. |
|
سید حسینی و امیران 1380 |
ارزیابی عملکرد حاصل از اجرای سیستمهای مدیریت کیفیت در شرکتهای تولیدی ایران |
سطح عملکرد در مورد پنج شاخص کیفیت، هزینه، تحویل، خدمت و انعطافپذیری بعد از اجرای ISO 9000، 3% کاهش یافتهاست. |
جدول 2: مروری بر مطالعات خارجی
|
پژوهشگر |
موضوع |
نتایج |
|||
|
اونیل و همکاران 2016 |
روشهای مدیریت کیفیت و تاثیر آنها بر عملکرد مالی |
نتایج نشان میدهد که گرایش مدیریت کیفیت شرکتها، مزیت معنیداری را در عملکرد مالی، در مقایسه با شرکت هایی که خود را درگیر مدیریت کیفیت نمی کنند ایجاد می کند.
|
|||
|
کلینگنبرگ و همکاران 2013 |
رابطه نوآوری عملیاتی و عملکرد مالی (یک دیدگاه انتقادی)
|
نتایج نشان می دهد که هیچ ارتباط سازگاری بین ROA, ROE, BEP و نسبتهای مدیریت موجودی وجود ندارد. از این رو نسبتهای ROA, ROE, BEP که مجموع فعالیتهای یک بنگاه هستند ممکن است سنجههای مناسبی برای تعیین تاثیر روشهای تولید بهنگام و تولید ناب بر عملکرد مالی نباشند. |
|||
|
دوارت و همکاران 2011 |
اقدامات عملیاتی و عملکرد مالی: تجزیه و تحلیل تجربی از شرکتهای تولیدی برزیل |
نتایج وجود رابطه مثبت بین اقدامات عملیاتی و عملکرد مالی را تایید نمیکند. به این ترتیب که که ارتباط منفی بین برونسپاری با سودآوری و رشد و نیز ارتباط منفی ضعیفتر بین صدور گواهینامه ISO ورشد یافت شد. البته برخی آثار متقابل بین این روشها و صنایع نیز با نتایج مختلفی معنیدار بودند، که بیانگر این است که تاثیر این اقدامات بر عملکرد ممکن است تابع صنعت باشد. |
|||
پژوهشگر |
موضوع |
نتایج |
|
||
|
هندریک و سینگال 1996 |
جوایز کیفیت و ارزش بازاری بنگاه |
نتایج نشان میدهد که بازار سهام به اطلاعیههای جوایز کیفیت، عکسالعمل مثبت نشان میدهد. |
|
||
|
اداره حسابداری عمومی دولت ایالات متحده 1991 |
شیوههای مدیریت: بنگاههای آمریکایی عملکرد خود را از طریق اقدامات کیفیت بهبود میدهند. |
شرکتهایی که شیوههای مدیریت کیفیت را اتخاذ کردند یک بهبود کلی در عملکرد شرکت را تجربه کردند. تقریبا در همه موارد، شرکتهایی که از شیوههای مدیریت کیفیت جامع استفاده میکردند، روابط بهتر کارکنان، بهرهوری بالاتر، رضایت بیشتر مشتری، افزایش سهم بازار، و بهبود سودآوری به دست آوردند. |
|
||
مطالعه ادبیات موجود درباره مدیریت کیفیت -همانطور که در جدول 3 آمده است- نشانگر این موضوع است که فعالیتهای مدیریت کیفیت به روشهای مختلف از جمله سیستم مدیریت کیفیت، مدیریت کیفیت جامع (TQM)، دریافت استانداردهای ایزو، جوایز کیفیت و سایر روشها اجرا شده که در مورد آنها مطالعات فراوانی صورت گرفته است. نظر به اینکه در این مطالعات از ابزارهای کیفی جهت سنجش مدیریت کیفیت استفاده شدهاست که بیشتر به صورت جمعآوری دیدگاههای ارائه شده در این زمینه هستند؛ در این میان، تنها ابزاری که رویکرد کمی در اندازهگیری مدیریت کیفیت دارد، نظام تولید بهنگام Just In Time است و با توجه به اینکه تا به حال، تاثیر مدیریت کیفیت بر عملکرد مالی شرکتها از حیث سیستم تولید به هنگام بررسی نشده است، نظر نویسنده را به بررسی این موضوع جلب کرده است. بنابراین رویکرد پژوهش حاضر در ارزیابی استراتژیهای مدیریت کیفیت، مبتنی بر روش تولید بهنگام خواهد بود.
جدول 3: فعالیتهای مدیریت کیفیت و معیارهای ارزیابی عملکرد
|
پژوهشگر |
متغیرهای مدیریت کیفیت |
متغیرهای عملکرد |
|
تهرانی و همکاران 1391 |
استاندارد ایزو 9000 |
رشد فروش حاشیه سود سود هر سهم |
|
محقر و همکاران 1389 |
فعالیتهای سیستم مدیریت کیفیت: رهبری برنامه ریزی استراتژیک مشتری محوری نگرش واقعگرایانه در تصمیمگیری مدیریت منابع انسانی مدیریت فرآیندها مدیریت زنجیره تامین |
رضایت کارکنان رضایت مشترین اثربخشی سازمانی نتایج مالی و بازار |
|
شاهین 1387 |
مدیریت کیفیت فراگیرTQM |
نسبت جاری نسبت آنی نرخ بازده داراییها نرخ بازده حقوق صاحبان سهام نسبت بدهی به کل دارایی نسبت گردش کل داراییها |
|
پژوهشگر |
متغیرهای مدیریت کیفیت |
متغیرهای عملکرد |
|
سید حسینی و امیران 1380 |
استانداردهای ایزو 9000 |
کیفیت هزینه تحویل خدمت انعطافپذیری |
|
اونیل و همکاران 2016 |
برنامههای تضمین کیفیت (رسمی) برنامههای تضمین کیفیت (غیر رسمی) برنامههای تضمین کیفیت (برون سازمانی)
|
نسبت سرمایه به کار CAPLAP ارزش افزوده کار VADLAB |
|
کلینگنبرگ و همکاران 2013 |
تولید بهنگام: گردش موجودی کالا نسبت موجودی کالا به دارایی جاری تفاضل نسبت جاری و نسبت آنی |
بازده داراییها (ROA) بازده حقوق صاحبان سهام (ROE) قدرت سودآوری عملیاتی (BEP) گردش داراییها حاشیه سود (PM) |
|
دوارت و همکاران 2011 |
فعالیت های کیفیت: روشهای تولید بهنگام استاندارهای ایزو سطح خدمات برونسپاری |
سودآوری نرخ رشد درآمد |
|
هندریک و سینگال 1996 |
معیارهای جوایز TQM |
درآمد عملیاتی |
|
اداره حسابداری عمومی دولت ایالات متحده 1991 |
معیارهای جایزه بالدریج |
روابط کارکنان |
2-1- نظام تولید بهنگام
مفهوم تولید بهنگام نخستین بار توسط تائیچی اونو[1] در شرکت تویوتا موتور ژاپن به کار گرفتهشد و اولین بار توسط سیستم تولید همین شرکت به عنوان رویکرد Just In Time نامگذاری شد (سوهال[2]و همکاران، 1988).
نام JIT به سیستم تولیدی گفته میشود که در آن عملیات (پردازش، حرکت مواد، کالاها و غیره) درست زمانی رخ میدهد که تقاضا برای آنها وجود داشته باشد؛ به همین دلیل یک سیستم مبتنی بر تقاضا است. کیفیت در سیستم JIT امری حیاتی است. در این سیستم جریان تولید یکنواخت و ثابت است و اگر مسالهای ناشی از کیفیت رخ دهد میتواند موجب قطع شدن جریان تولید شود (مشبکی، 1375، 10-6).
تولید به موقع یک فلسفه تولید بر مبنای بهبود مستمر و حذف ضایعات از تمامی بخشهای شرکت است. رویکرد اصلی JIT تولید اقلام مورد نیاز در مقادیر مورد نیاز و در زمان مورد نیازاست. اجرای این استراتژی منجر به افزایش قابلیت پاسخگویی به تقاضای مشتریان شده و توانایی رقابت شرکت را در زمینههای هزینه، کیفیت، انعطاف پذیری و زمان بهبود میبخشد (نوری و راسل رادفورد، 1388، 160).
مزیت اصلی و اساسی حاصل از اجرای تولید بموقع، کاهش هزینهها، افزایش سود و تامین کیفیت محصول و ... میباشد. علاوه بر این میتوان موارد دیگری را از مزایای بکارگیری سیستم تولید به موقع را نام برد که به شرح زیر است : کاهش موجودیها (مواد، کالای در جریان ساخت و کالای ساخته شده)، کاهش فضای مورد نیاز نظیر انبار، کاهش نیروی انسانی مستقیم، حذف بازرسی، کاهش زمان تولید، کاهش هزینههای سربار، کاهش هزینه تعمیرات، کاهش حمل و نقل قطعات بین بخشها، افزایش توان عملیاتی، ارتقا و بهبود کیفیت، کشف سادهتر عیوب و مشکلات، افزایش انعطافپذیری در مقابل تنوع تقاضا، کاهش هزینههای سرمایهگذاری وکاهش دوبار کاریها (جعفرنژاد، 1385، 484-485).
2-2-مقوله کیفیت در نظام تولید بهنگام
در سیستم تولید به موقع از طریق افزایش پاسخگویی به مشتریان، بهبود مستمر، مشارکت جامع کارکنان، کنترل کیفیت جامع و تشکیل حلقههای کیفیت به موضوع مدیریت کیفیت پرداخته میشود. شاخص اصلی موفقیت در اجرای سیستم تولید به هنگام این است که تا چه میزان موجودیهای کالا و مواد در شرکت و در خط تولید کاهش یافتهاست. با اجرای این سیستم مقدار موجودی اندکی وجود خواهد داشت که میبایست از کیفیت بالایی برخوردار باشد. بنابراین، ضرورت دارد که در این سیستم، روشهای خاصی برای خرید و نگهداری مواد دارای کیفیت بالا، طراحی و اجرا شود. کاهش موجودیها تا حد صفر، هدف اولیهJIT است. "کنترل کیفیت جامع" نیز در JIT مورد تاکید است. یک قطعه غیر قابل قبول میتواند روند تولید را با کندی و یا حتی توقف روبرو سازد. در محیطی که موجودی کالا به حد صفر رسیده است، جایگزینی قطعه ای با کیفیت نامطلوب و ضعیف تقریبا غیرممکن است. به عبارت دیگر بدون داشتن تعهد و اعتقاد به مدیریت کیفیت جامع (TQM) نمیتوان سیستم JIT را پیاده نمود (چنگ و پودلسکی[3]، 1380، 294-287) (شیم و سیگل[4]، 1392، 376-374).
3-متغیرهایموردبررسی و مدلمفهومیپژوهش
3-1-اندازهگیری مدیریت کیفیت مبتنی بر تولید بهنگام
گردش موجودی کالا (Inventory Turnover): این نسبت نشان میدهد که موجودی کالا چند بار در سال گردش داشته یا به فروش رفته است. هر چقدر که این مرتبه بیشتر باشد موجودی گردش بیشتری داشته است. به عبارت دیگر این نسبت کارایی فرآیند تولید را در مصرف موجودی ارزیابی میکند. از آنجا که پس از اجرای سیستم تولید بهنگام موجودی کالا کاهش مییابد، بنابراین نسبت گردش موجودی کالا افزایش پیدا خواهد کرد (منوچهر سلطانی، 1376، 75-73).
با توجه به توصیفات فوق در این پژوهش جهت سنجش مدیریت کیفیت مبتنی بر تولید بهنگام، متغیر گردش موجودی بکار گرفته شد که عبارت است از:
3-2-اندازهگیری عملکرد مالی
همانطور که پیش از این اشاره شد، شرکتها با تاکید بر مدیریت کیفیت مبتنی بر تولید بهنگام و اجرای آن به بهبود درآمدها و هزینهها دست مییابند .عملکرد مالی شرکتها را میتوان به وسیله سطح فروش، درآمد، سطح هزینهی عملکرد، بازگشت سرمایهگذاری و داراییها و افزایش سهم بازار اندازهگیری کرد. در این پژوهش نیز جهت سنجش عملکرد مالی شرکتهای مورد بررسی، شاخصهای بازده داراییها و بازده حقوق صاحبان سهام مورد ارزیابی قرار گرفت.
بازده داراییها(Return On Asset): این نسبت نشان میدهد که هر واحد دارایی چه مقدار درآمد خالص ایجاد میکند.
بازده حقوق صاحبان سهام (Return on Equity): این نسبت نشان میدهد که در برابر هر ریال از حقوق صاحبان سهام چه مقدار سود خالص به دست میآید.
نمودار 1: چارچوب نظری پژوهش
4-روش پژوهش
پژوهش حاضر از حیث روش، پژوهشی پیمایشی و از حیث هدف پژوهشی کاربردی است. زیرا نتایج این تحقیق در شرکتهای خودرویی پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار قابل استفاده است. جامعه آماری این تحقیق شامل تمام شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران در طی بازه زمانی 1389- 1385 میباشد. از آنجاییکه صنعت خودرو نقطه شروع طرحهای JIT در طول تاریخ بوده، در این پژوهش نیز نمونه آماری شامل شرکتهای خودرویی پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار میباشد. نمونهگیری شامل شرکتهایی است که تمام شرایط زیر را دارا باشند:
دادههای مربوط به مبانی نظری و پیشینه تحقیق از طریق مطالعات کتابخانهای شامل مقالات داخلی و خارجی، کتب و پایاننامههایی که مرتبط با موضوع تحقیق نگاشته شده است، گردآوری شد. دادههای مرتبط با متغیرهای تحقیق نیز از طریق نمونهبرداری با استفاده از نرمافزار بورسی رهآوردنوین سازمان بورس گردآوری شد. پس از استخراخ دادههای مورد نظر، برای تجزیه و تحلیل اطلاعات از نرمافزارهای آماری Excel و SPSS استفاده شده است. مقادیر منفی ROA و ROE حذف شدند و جهت تعدیل فاصله مقادیر متغیرها لگاریتم طبیعی آنها (Ln) استفاده شد. سپس با استفاده از ضریب همبستگی پیرسون، فرضیههای تحقیق آزمون شدند. با توجه به اینکه جهت استفاده از تکنیکهای آمار پارامتریک، توزیع مقادیر متغیر وابسته بایستی نرمال باشند، این کار نیز با آزمون کولموگروف- اسمیرنوف انجام و نرمال بودن توزیع دادهها مورد تایید قرار گرفت.
5-فرضیههای پژوهش
5-1-آزمون فرضیهها و نتایج
در جدول 4 که خروجی محاسبات پژوهش حاضر در نرم افزار آماری SPSS میباشد ماتریس همبستگی دو به دو متغیرهای پژوهش ارائه شده است که شامل ضرایب همبستگی دو به دو برای متغیرها و همچنین معیار تصمیم (P value) است.
جدول 4: ماتریس همبستگی دو به دو متغیرهای آزمون
|
|
||||
|
|
Inventory Turnover |
ROA |
ROE |
|
|
Inventory Turnover |
Pearson Correlation |
1 |
-.113 |
-.275** |
|
Sig. (2-tailed) |
|
.233 |
.003 |
|
|
N |
113 |
113 |
113 |
|
|
ROA |
Pearson Correlation |
-.113 |
1 |
.717** |
|
Sig. (2-tailed) |
.233 |
|
.000 |
|
|
N |
113 |
113 |
113 |
|
|
ROE |
Pearson Correlation |
-.275** |
.717** |
1 |
|
Sig. (2-tailed) |
.003 |
.000 |
|
|
|
N |
113 |
113 |
113 |
|
|
**. Correlation is significant at the 0.01 level (2-tailed).
|
||||
فرضیه 1: بین مدیریت کیفیت مبتنی بر تولید بهنگام و بازده داراییها رابطه معناداری وجود دارد.
طبق ماتریس همبستگی ملاحظه می شود که ضریب همبستگی بین این دو متغیر 113/0- است. همچنین فروض و نیز بصورت زیر تعریف میشوند:
بیان میدارد که همبستگی دو به دو بین متغیرهای گردش موجودی و بازده داراییها وجود ندارد، در صورتیکه عکس این موضوع، یعنی وجود یک نوع رابطه را بین این دو متغیر قائل است. با توجه به مقدار P-value= 0.233 در سطح 01/0، میتوان گفت که فرض رد نمیشود، بنابراین با اطمینان 99% میتوان گفت که رابطه معنیداری بین گردش موجودی و بازده داراییها وجود ندارد.